Heeft de architect het gedaan?

(verscheen op 4 februari 2015 in ROMagazine)

 

De terroristische aanval op de redactie en redactieleden van Charlie Hebdo is toch nog niet zo lang geleden, maar het lijkt alsof gedachten daaraan snel zijn weggezonken in het voorportaal van de vergetelheid. Dat stemt sowieso droevig, maar dat wij als planologen, stedenbouwers en andere ruimtelijke ordenaars de woorden van de 17-jarige Farid uit Parijs niet hebben aangegrepen voor een fundamenteel debat stelt ronduit teleur: „Stelt iemand zich misschien nog de vraag waar zo’n mislukte jeugd van Coulibaly vandaan komt?” (NRC Handelsblad van 17 januari). Met Coulibaly doelt Farid op de gijzelnemer van de joodse winkelier daags na ‘Charlie Hebdo’. Nou, die mislukte jeugd komt uit de banlieue La Grande Borne!

In een van de Franse commentaren las ik dat de oorzaak van de haat tegen westerse cultuur deels de gemiste koloniale belofte op gelijke kansen is, en dat dit nergens sterker zichtbaar is dan in de banlieues. Op 24 januari liet de politiek filosoof Larry Siedentop in NRC optekenen dat het eerste wat Frankrijk nu moet doen is “de ontmanteling van de ‘quartier sensibles’, de getto’s van de banlieue waar zoveel mensen zonder uitzicht op elkaar zitten….. Er moet iets aan gebeuren”.

Een kind, een politiek filosoof, zij snappen direct de relatie tussen stedenbouw en het al dan niet ‘erbij horen’ van bewoners. Zij wel, stedenbouwkundigen en architectuurhistorici niet. Ik confronteerde hoogleraar Wouter Vanstiphout met bovenstaande, maar hij gaf geen sjoege. Waarom Vanstiphout? Omdat hij in 2010 in zijn essay De architect heeft het gedaan! (Justitiële verkenningen 5/10) de vloer aanveegt met criticasters als Theodore Dalrymple die in zijn essay ‘The Architect as Totalitarian: Le Corbusier’s baleful influence (2009) stelt dat ‘Le Corbusier was to architecture, what Pol Pot was to social reform’. Dalrymple wees op de inhumane stedenbouw van het functionalisme waarvan Le Corbusier de grondlegger is en waarvan de banlieues de meest afschrikwekkende gevolgen zijn.

Ik heb de vraag van Farid enkele jaren geleden proberen te beantwoorden naar aanleiding van
een zeer interessante maar tevens ontluisterende excursie georganiseerd door de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) in november 2009 naar de Parijse banlieues. Hier werd ik snoeihard met de desastreuze en mensonterende effecten van grootschalige functionalistische uitbreidingsgebieden geconfronteerd. Omdat niemand in deze monofunctionele wijken wil wonen, worden ze ‘stortplaatsen’ voor kansloze migranten die soms linea recta vanaf de Parijse vliegvelden naar de banlieues worden gedeporteerd.

Onder de kinderen die zijn geboren in La Grande Borne, maar ook Clichy sous Bois, Trappes en vele andere hellen, zit naar alle waarschijnlijkheid net zoveel talent als onder de jeugd uit elitaire Parijse wijken als Paris Rive Gauche. In de banlieues wordt dat talent echter niet ontwikkeld. Het onderwijs is er karig tot slecht als gevolg van een massale concentratie van een gestigmatiseerde bevolking met taalachterstanden. Omdat leraren in Frankrijk meer keuzevrijheid krijgen over de plek waar ze onderwijs willen geven naarmate hun leeftijd toeneemt, staan er in de banlieues jonge, onervaren mensen voor de klas.En als kinderen hun talent al kunnen ontwikkelen dan kunnen ze het niet verzilveren omdat de toegang tot banen voor hen is afgesloten. De afstand tot Parijs is te groot en de stad vaak slecht bereikbaar met het openbaar vervoer. In tijden van de heersende kenniseconomie, een interactie-economie van talenten, komt dat dubbelhard aan! Die economie nestelt zich bij voorkeur in de centrale delen van de steden. Die andere, vreemde, nieuwe, inspirerende gedachten vanuit Parijs dringen niet door tot de publieke ruimten van de banlieues. Bewoners uit de banlieues horen er niet bij. Dan wordt het zoeken naar zingeving. En die is in deze tijden snel gevonden. Ik ben het dan ook hartgrondig eens met Dalrymple en Siedentop. Ik heb daarna een parallel getrokken met de Nederlandse functionalistische stedenbouw van na de oorlog.

Klinkklare nonsens volgens Vanstiphout. In zijn essay komt hij op uiterst eloquente wijze zonder blikken of blozen tot de volstrekt onzinnige conclusie dat ‘(…) de Nederlandse naoorlogse wijken voor het grootste deel vrij succesvol zijn gebleken.’ Bovendien wrijft hij ons in dat de stad fundamenteel onvoorspelbaar is. Dus wat kan de architect er aan doen? Buitengewoon cynisch, want dit is een vrijbrief om er maar wat op los te bouwen. Wat overigens tot recent ook gebeurd is.

Het essay van Vanstiphout leest overigens als een trein, en al ontspoort die vrij snel, het is een spektakelstuk, evenals de ontwikkelingen van de laatste maanden…

Grimmiger waren destijds de reacties van architectuurhistoricus Anne Luijten en Helma Hellinga. Volgens Anne Luijten is het bedenkelijk een relatie te leggen tussen de stedenbouw van de Bijlmer en een aantal schietpartijen in dat stadsdeel,… en hoe ik het durfde een relatie te leggen tussen stedenbouw en de rellen destijds in de banlieues. Als ik haar goed begrijp mag ik die relatie niet leggen, en met andere woorden: erover nadenken is ten strengste verboden…! Terwijl twijfel toch de bron van alle kennis is. Was Luijten verbouwereerd, Hellinga zelfs ronduit woest: Hoe is het mogelijk dat een gestudeerd mens een directe relatie legt tussen Le Corbusier en vechtpartijen? Je reinste fysisch determinisme, en dus abject.

Als we het polemisch samenvatten dan is dit soort Berufsverbot tot nadenken over de relatie tussen stedenbouw en menselijk gedrag deels oorzaak van het uitblijven van de volgens Siedentop noodzakelijke ontmanteling van de banlieus, zo nodig om een einde te maken aan de polarisatie tussen verschillende culturen, die uiteindelijk heeft geleid tot Charlie Hebdo.

J’accuse!!

---

---