Hightech en sociaalruimtelijke segregatie: omarm de economische dynamiek van de stad

verscheen in oktober op RoMagazine.nl

In de eerste maanden van de coronacrisis werd de economie van Amsterdam hard geraakt. De werkgelegenheid in de creatieve beroepen en in de commerciële dienstverlening nam sterk af. Door de financiële hulpprogramma’s in Nederland was de situatie veel minder zorgwekkend dan in bijvoorbeeld New York. Maar het was flink schrikken.

Dat die banen onder druk stonden in de stad kwam natuurlijk doordat deze banen er in de stad ook daadwerkelijk zijn. In de krimpregio’s werd de economie minder hard getroffen omdat dit type banen er ook niet is. De bereikbaarheid van banen in de krimpregio’s was ook voor corona al ruim een decennium zorgwekkend.

Uiteindelijk veerde de hoofdstedelijke economie weer op, vooral een gevolg van de diversiteit ervan en (daardoor) het aantrekken van (buitenlandse) arbeidsmigratie, voornamelijk expats.

In Amsterdam zijn 78.000 mensen werkzaam in de hightech. Ruim 40 procent van de werkgelegenheid komt voor rekening van het totaal aantal startups. En dat niet alleen: deze ontwikkeling zorgt voor (banen)groei, ook in de minder geschoolde beroepen.

De aanvragen van expats om zich in Amsterdam te vestigen zijn (administratief) niet te verstouwen. En dan hebben we het nog niet eens over de ontoegankelijke woningmarkt. Een groeiend aantal vacatures in de commerciële dienstverlening als de horeca worden niet ingevuld. De vraag naar hooggeschoolde en laaggeschoolde arbeid is oververhit.

Kortom, de stedelijke economie is in, en vooralsnog ook na corona, een banenmotor. Zeker, er dreigt een tweedeling tussen de goedverdienende hoogopgeleiden en de minder verdienende, soms zelfs uitgeperste werknemers in de laaggeschoolde dienstverlening. En de “goede banen voor de middenklasse verdwijnen” door automatisering, aldus de Amerikaanse MIT-econoom David Autor in NRC (24 september 2021).

Kunnen we hier iets aan doen? Volgens Autor voor een deel wel. Je kunt industriepolitiek voeren. De overheid investeert in kansrijke industriële innovaties op de juiste plek. Een bedrijf als Tesla is voor een groot deel gefinancierd door overheidsinvesteringen. Dat levert veel hoogwaardige werkgelegenheid op en banen in toeleveringsbedrijven.

Maar wordt de ongelijkheid dan niet nog groter? Nee, zegt Autor. “Als je banen ziet die schadelijk zijn of die slechte arbeidsperspectieven bieden, dan kan dat. Je kunt als overheid strengere arbeidsvoorwaarden opleggen”. Dan daalt het aantal slechte banen (kwaliteitsverbetering, maar ook innovatie). Van werk dat (voorlopig) ongevoelig is voor automatisering, zoals werk in de horeca, zorg en onderwijs (werk waar momenteel in Nederland hoge werkdruk gepaard gaat met lage en zelfs dalende beloning), dat werk, zegt onder andere Richard Florida in The New Urban Crisis, moet ‘middenklasse-allure’ krijgen wat betreft beloning en ontwikkelperspectieven. Dat is simpelweg een kwestie van politieke ambitie en allocatie van belastingopbrengsten. Het rendement daarvan is in een kenniseconomie net zo belangrijk als het aanleggen van wegen in het industriële tijdperk. Finland en Singapore zijn gidslanden in deze, net zo als ze dat zijn wat betreft de kwaliteit van het onderwijs (naast beloning en waardering). Loop niet te hoop tegen het feit dat het aantal banen voor hoogopgeleiden stijgt, maar loop te hoop tegen het feit dat slecht onderwijs en (ruimtelijke) segregatie jongeren de kans ontneemt een hogere opleiding te volgen of af te ronden.

Daarmee belanden we in de ruimtelijke sector. Clustering is de sleutel tot economische groei en sociale gelijkheid. Ik onderstreep graag de woorden van Richard Florida: “To solve a crisis this deep and systematic, we must put cities and urbanism at the very center of our agenda for economic prosperity”!

Dat betekent dat we moeten investeren in infrastructuur (openbaar vervoer) dat trek naar de stad stimuleert, en niet het vertrek eruit bevordert (snelwegen, suburbanisatie). Dus gemengd bouwen in hoge dichtheden rond knooppunten van openbaar vervoerhaltes. Dat brengt banen ‘dichterbij’ en voorzieningen nabij, wat upward mobility, sociale en economische emancipatie versnelt. Monofunctionele woongebieden, met name de naoorlogse, waar werk en voorzieningen ver weg zijn, verworden tot probleemcumulatiegebieden, waar sprake is van opeenstapeling van laag geschooldheid, vroegtijdige schoolverlating, werkloosheid, daling van koopkracht, etnische concentratie, zwarte scholen, criminaliteit en gezondheidsproblemen. Die statistieken zijn niet te weerleggen.

Nabijheid, interactie en diversiteit zijn de sleutelbegrippen voor het ontwikkelen van emancipatorische buurten. Harvard socioloog Robert Sampson roept op tot “affirmative action for neighborhoods to ensure that each and every neighborhood offers its residents access to economic opportunity and upward mobility”. Dat moeten we ons niet alleen in de oortjes knopen, maar dwingt ons ook per direct over te gaan tot actie.

Nabijheid, interactie en diversiteit dwingt ook tot het bouwen van meer betaalbare huurwoningen in de stad. Uit onderzoek blijkt dat huurders dichter bij hun werk wonen en meer gebruik maken van het openbaar vervoer. Volgens Florida is negatieve inkomstenbelasting voor minder koopkrachtige huishoudens een werkbaar instrument, net als het verstrekken van woonvouchers voor ‘essentiële beroepsgroepen’ in onderwijs, zorg en andere dienstverlening. Subsidieer huurwoningen in plaats van koopwoningen. Dat is een politieke keuze en kwestie van allocatie van belastingopbrengsten.

Wat we niet moeten doen is de (huidige) economische dynamiek als zondebok voor segregatie aanwijzen, creatieve kenniswerkers als elitaire hipsters wegzetten, en expats de toegang tot de Nederlandse steden ontzeggen. Dat zou de ongelijkheid alleen maar versnellen en versterken.


Monique.Amkreutz schreef:

Jaren geleden woonde ik nog in Heerlen. Toen al wist je dat het maankwartier er koste wat kost zou moeten komen. Lang voordat de crisis begon. Een prestige kwestie? Laten we hopen dat het Heerlen een stapje verder brengt. Ik betwijfel het!

André schreef:

Weet je Monique, als je niets doet gebeurt er ook niets…

Het helpt natuurlijk geen mallemoer om een deels leegstaand megaproject in een stad met bovenmatig veel laagstand te bouwen, wat gespeend is van functionaliteit en stedenbouwkundige kwaliteit. Huisman een architect? Alsof je Sven Cramer opstelt als spits van Barcelona Football Club………Doordrenkt van prestige, dit overbodige plan. Verder zal dat Mijnwater als energiemonopolie ook niet echt helpen. Pure geldverkwisting!

Komt nog bij dat de ontsluiting met de zuidzijde van de stad er niet komt omdat de beoogde hotelbelegger geen cent te makken heeft en het als doorverkoopobject heeft aangekocht met een lege B.V..

Amsterdam is uniek om zijn scheggen en wordt daar terecht voor geprezen. Niet aan morrelen zou ik zeggen. Of volkstuinen daar in thuishoren is inderdaad een terechte vraag. Maar dat betekent toch niet dat je die ruimte direct moet volbouwen? Natuurlijk blijft Groengebied Amstelland om de hoek liggen, maar toch ook weer iets verder en de verbinding wordt weer zwakker. Een groene Scheg die tot diep de bebouwing van Amsterdam in loopt heeft ongekende waarden. Toen ik in de Afrikaander buurt woonde kon ik langs de Amstel binnen tien minuten naar een boer fietsen voor verse melk. Onderweg reed ik door het groen en vergat de drukte van de stad terwijl ik de weidevogels hoorde. Amsterdam een stad die verbonden is met de veenweiden er omheen. Onbetaalbaar. Probeer dat beeld in stand te houden.

e van hagen schreef:

Zou je niet eerst eens gaan kijken voor je dit soort dingen over Amstelglorie schrijft? 40% van het park is openbaar, het heeft reeds meerdere buurtfuncties en of het natuur is?? Ga eens kijken.

Harrie schreef:

U draait de zaken om: De buurten rond de Van Woustraat zijn geen succes “dankzij de drukte van de Van Woustraat”, maar “ondanks de drukte van de Van Woustraat”.

Joop Moes schreef:

Als je op de kaart de groene scheg bekijkt zie je dat in de loop van vele jaren de groene scheg langzaamaan is opgeknabbeld (Overamstel 1 en Amstelkwartier).. Amstelglorie is nu met het Oeverbos de kop van de Amstelscheg geworden. Die kop afhakken is een doodzonde. Ook doet de stelling afbreuk aan de sociale functie van het volkstuinieren dat daar al 65 jaar plaats vindt en de populariteit van de bevolking (want de wachtlijst is met zo groot als het aantal tuinen). Dus afblijven van Amstelglorie.

Ja, de natuur met biodiversiteit in de Amstelscheg is inderdaad niet zo maar vervangbaar, zeker niet door een monotoon strookje kaalgeschoren gras evenwijdig aan de Amstel zoals op de foto hierboven te zien is.

Dat de Van Woustraat/Rijnstraat in bovenstaande tekst wordt bejubelt als prettige rustige voorbeeldstraat is mij een raadsel. De verkeerssituatie is zo problematisch dat de gemeente Amsterdam deze straat al jaren aan het verbeteren is. Het is een drukke straat met een tram en veel soorten verkeer. Tot de Utrechtsebrug is de straat onderdeel van Plus net fiets en over de brug Plus net auto.

Ik mis onderbouwing van de bewering dat het Volkstuincomplex Amstelglorie een rare groene vlek zou zijn.

J. Bret schreef:

Wat ik mij afvraag is waarom er niet rondom de volkstuin parken wordt gebouwd. Je kan de complexen iets meer als een park inrichten met hier en daar een verblijfruimte en ze als park incorporeren. Jeanine Bret.

Willem Boterman schreef:

Mooi Jos, ik heb ook van Jacques’ colleges genoten.

Agnes schreef:

Over Heerlen gesproken.
Toevallig een stukje station gezien… Verbaasd verwonderd!!!
Niet veel tijd.maar kwam bewust
een keer terug om te kijken.
En was erg onder de indruk over
Zo veel schoonheid prachtig.
Ging zitten op het oude café dat er mooi verzorgd uit zag, en genoot, al pratende met enkele toevallige medebewonderaars.
Daarna wandelend door de straat
Waar etalages en niets er verzorgd uit zag waar een onderneemster mij bijna kwaad
aan keek om dat ik het waagde
Het station mooi te vinden.
Dat was 2019 20 ik weet niet hoe het nu is???
Maar ik hoop nog vaak zoiets moois te zien wat m’n hart raakt.


Geef een reactie

Uw e-mail adres wordt niet gepubliceerd